lundi 28 février 2011

Charles Le Gall (1921-2010)

Charlez ar Gall
5 mars 1921 - 3 novembre 2010

Charles Le Gall est né en 1921 dans une famille d'agriculteurs à l'Hôpital-Camfrout, « entre Cornouaille et Léon » comme il s’amusait à le dire. À l’image des autres enfants de sa commune, il est élevé en breton et n’apprend le français qu'une fois scolarisé. Cela ne l'empêche pas de passer son certificat en obtenant la meilleure note en composition française.

C’est lorsqu’il débute son métier d'instituteur au début des années 1940 qu'il découvre l'intérêt de sa langue maternelle. C'est à cette époque qu'il rencontre Jeanne-Marie Guillamet qui devient son épouse et sera connue sous le nom de Chanig ar Gall. Après la Libération, il rejoint l'association Ar Falz, qui avait été créée dans les années 1930 par Yann Sohier et que relance Armand Keravel après la guerre. Il devient professeur de l'enseignement technique à Brest.

Charles Le Gall se considère comme simple militant et travaille d'arrache-pied pour le développement de la langue bretonne. En 1959, il succède à Pierre-Jakez Hélias et va animer chaque semaine les émissions en langue bretonne de Radio-Quimerc'h et d'Inter-Bretagne pendant 17 ans, soit plus de 800 émissions au total. Aucun studio n'existant alors à Brest, c'est dans son bureau personnel que sont enregistrées ses premières émissions ! Il participe également aux stages d'été d'Ar Falz pendant une quinzaine d'années afin de faire progresser le breton chez les adultes.

À compter de 1964, il devient le premier "speaker" bretonnant de la télévision régionale, en présentant la célèbre chronique hebdomadaire d'une minute et demie en langue bretonne. La charge qu'on lui confie à ce moment accroît sa renommée et son influence sur le monde bretonnant. Pendant une dizaine d'années, il réalise un travail essentiel pour le développement de la télévision en breton.

Charles Le Gall n’a jamais cessé d'œuvrer pour la cause du breton. Dès les années 1950, il a participé aux activités de l'association Emgleo Breiz et a collaboré à la revue Brud, devenue Brud Nevez par la suite. Il ne faut pas oublier sa participation à TES (éditions pédagogiques en langue bretonne) ni sa nomination au comité Bretagne du Conseil Supérieur de l’Audiovisuel.

C'est grâce au travail à la fois pondéré et passionné qu'il a mené, avec le soutien permanent de Chanig ar Gall, que le monde bretonnant a gagné une grande part de sa reconnaissance actuelle. Érudit passionné de l’histoire de la Bretagne, il était également membre de la Société archéologique du Finistère et Vice-président fondateur de la Société d’Études de Brest et du Léon. Lauréat de l'Ordre de l'Hermine, il avait reçu ce prestigieux titre honorifique en compagnie de son épouse Chanig en 1990 à Auray.

Parti sereinement le mercredi 3 novembre 2010, ce père et grand-père remarquable laisse son épouse Chanig entourée de ses filles Franseza et Maïvon, de ses petits-enfants Brieg, Maï-Katell et Yann-Envel, et de ses arrière-petits-enfants Ewen, Ilan, Loan-Sven, Naïg et Yann-Malte.

pour la famille, Yann-Envel Kervoas et Brieg Haslé-Le Gall,
petits-fils de Charlez ar Gall


Ganet eo bet Charlez ar Gall en Ospital – etre Kerne ha Leon, evel ma plije dezhañ lâret – en ur familh labourerien-douar e 1921. Evel an darn vrasañ euz bugale all ar barrez, brezhonegerien damdost anezhe toud, n’eo nemet ur wech skoliataet e teu da zeskiñ galleg. Daoust da se e tremen digudenn ar "santifikad" gant an notenn wellañ evit ar sevel skrid e galleg.

Pa grog gant e vicher skolaer e penn-kentañ ar bloavezhioù 1940 e teu da gompren talvoudegezh e yezh-vamm. D'ar memes koulz e ra anaoudegezh gant Jeanne-Marie Guillamet a deuio da vezañ e wreg hag a vo anavezet dindan anv Chanig ar Gall. Goude an Dieubidigezh e kemer perzh er gevredigezh Ar Falz, bet krouet er bloavezhioù 1930 gant Yann Sohier hag adlañset goude ar brezel gant Armañs Keravel. Bez' e vo kelenner e Brest er c'hlasoù teknikel.

D'ar mare-se en em lak da vat da strivañ – kentoc'h evit stourm, rak evel ur striver en em ginnig Charlez ar Gall ha n'eo ket evel ur stourmer – evit diorren ar brezhoneg. E 1959 e houlenner digantañ kinnig an abadennoù skingomz e brezhoneg war-lerc'h Per-Jakez Helias war Radio-Kimerc'h ha war Inter-Bretagne, ar pezh a raio e-pad 17 bloaz (ouzhpenn 800 abadenn sizhuniek !).

Dre ma ne oa studio ebet e Brest d'ar c'houlz-se, eo en e vurev, er gêr, m'eo bet enrollet e abadennoù kentañ ! Kemer perz a ra ivez e skolioù-hañv Ar Falz e-pad pemzek vloaz bennak evit kas ar brezhoneg war-raok e-touez an dud c'hour.

Adalek 1964 e teu da vezañ kentañ "speaker" e brezhoneg evit skinwel ar rannvro, ha kinnig neuze ar gronikenn vrudet a bade ur vunutenn hanter bep sizhun. Ar garg fiziet ennañ d'ar mare-se en deus brasaet brud Charlez Ar Gall kenkoulz hag e levezon er bed ar brezhoneg. Ur sapre labour a zo bet graet gantañ aze e-pad dek vloaz bennak evit kas war-raok ar brezhoneg er skinwel.

N'en deus ket paouezet Charlez ar Gall da strivañ evit mad ar brezhoneg. Abaoe ar bloavezhioù 1950 ha beteg nevez 'zo en deus kemeret perzh e labour Emgleo Breiz hag er gelaouenn Brud, deuet da vezañ Brud Nevez. Kenlabouret e-neus evit TES (Ti-Embann ar Skolioù brezhonek) hag ezel eo bet eus komite Breizh Kuzul Meur ar C'hleweled.

A-dra-sur eo a drugarez d'al labour fur hag entanet war an dro bet kaset gantañ, harpet gant Chanig ar Gall, en deus gounezet bed ar brezhoneg un tamm mat deus an anaoudegezh a zo e hini hiziv an deiz. Gouiziek-kenañ e oa war istor Breizh, ezel ma oa eus Kevredigezh Istor Penn-ar-Bed ha bez-presidant ha krouer m'eo bet eus Kevredigezh Studioù Brest ha Bro-Leon.

An tad ha tad-kozh dispar-mañ a zo aet d'an Anaon d'an 3 a viz du 2010. War e lerc'h e laosk e vaouez Chanig ha war he zro o merc'hed Frañseza ha Maïvon, o bugale-vihan Brieg, Maï-Katell ha Yann- Envel, o bugale-guñv Ewen, Ilan, Loan-Sven, Naïg ha Yann-Malte.

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire